دعاهای ابراهیم (قرآن)در این مقاله دعاهای حضرت ابراهیم علیه‌السلام با توجه به آیات قرآن معرفی می‌شوند. فهرست مندرجات۲ - مصادیق دعاهای حضرت ابراهیم ۲.۱ - آبادانی مکّه ۲.۲ - آمرزش‌خواهی ۲.۳ - احیای مرده ۲.۴ - اقامه نماز ۲.۴.۱ - نمازگزار بودن نسلش ۲.۵ - امنیّت مکّه ۲.۶ - بعثت پیامبر خاتم ۲.۷ - پیوستن به صالحان ۲.۸ - تسلیم ۲.۸.۱ - تسلیم شدن نسلش ۲.۹ - تعلیم مناسک ۲.۱۰ - جلب دل‌ها به آل‌ابراهیم ۲.۱۱ - حکمت ۲.۱۲ - خوش‌نامی ۲.۱۳ - داشتن نسلی مطیع ۲.۱۴ - دوری از بت‌پرستی ۲.۱۵ - روزی ۲.۱۶ - رهایی از فتنه کافران ۲.۱۷ - عزت ۲.۱۸ - فرزند صالح ۲.۱۹ - قبولی بنای کعبه ۲.۲۰ - قبولی توبه ۲.۲۱ - قبولی دعا ۲.۲۲ - نعمت ۲.۲۳ - وراثت بهشت ۳ - اجابت دعای حضرت ابراهیم ۳.۱ - آبادانی و امنیت مکه ۳.۲ - فرزند صالح ۳.۳ - درخواست اجابت دعا ۴ - پانویس ۵ - منبع ۱ - الگو بودن دعاهای حضرت ابراهیمنيايشهاى ابراهیم علیه‌السلام، الگويى شايسته براى یکتاپرستان: «قد كانت لكم أسوة حسنة فى إبرهيم والّذين معه إذ قالوا لقومهم إنّا برءؤا منكم وممّا تعبدون من دون اللّه كفرنا بكم و بدا بيننا و بينكم العدوة والبغضاء أبدا حتّى تؤمنوا باللّه وحده إلّاقول إبرهيم لأبيه لأستغفرنّ لك وما أملك لك من اللّه من شى‌ء رّبّنا عليك توكّلنا و إليك أنبنا وإليك المصير• ربّنا لاتجعلنا فتنة لّلّذين كفروا واغفر لنا ربّنا إنّك أنت العزيز الحكيم• لقد كان لكم فيهم أسوة حسنة لّمن كان يرجوا اللّه واليوم الأخر ومن يتولّ فإنّ اللّه هو الغنىّ الحميد؛ براي شما تاسي نيكي در زندگي ابراهيم و كساني كه با او بودند وجود داشت، هنگامي كه به قوم مشرك خود گفتند: ما از شما و آنچه غير از خدا مي‌پرستيد بيزاريم، ما نسبت به شما كافريم، و ميان ما و شما عداوت و دشمني هميشگي آشكار شده است، و اين وضع همچنان ادامه دارد تا به خداي يگانه ايمان بياوريد، جز آن سخن ابراهيم كه به پدرش (عمويش آزر) وعده داد كه براي تو طلب آمرزش مي‌كنم، و در عين حال در برابر خداوند براي تو مالك چيزي نيستم. پروردگارا! ما بر تو توكل كرده ايم، و به سوي تو بازگشتيم، و سرانجام همه به سوي تو است. پروردگارا! ما را مايه گمراهي كافران قرار مده، و ما را ببخش اي پروردگار ما كه تو عزيز و حكيمي.براي شما در برنامه زندگي آنها اسوه حسنه اي بود براي كساني كه اميد به خدا و روز قيامت دارند، و هر كس سرپيچي كند به خويشتن ضرر زده است، زيرا خداوند بينياز و شايسته هرگونه ستايش است.» تكرار الگو بودن ابراهيم علیه‌السلام پس از دعاى «ربّنا ...» مى‌رساند كه وى نه تنها در ميدان برائت از مشرکان، بلكه در شيوه دعا نيز شايان پيروى است. ۲ - مصادیق دعاهای حضرت ابراهیمدعاهای حضرت ابراهیم علیه‌السلام که در قرآن ذکر شده است عبارتند از: ۲.۱ - آبادانى مكّهآبادانی مکّه، از خواست‌هاى ابراهيم علیه‌السلام از خدا: ۱. «و اذ قال ابرهيم رب اجعل هذا بلدا ءامنا و ارزق اهله من الثّمرت ...؛(و بياد آوريد) هنگامي كه ابراهيم عرض كرد: پروردگارا اين سرزمين را شهر امني قرار ده، و اهل آن را آنها كه ايمان به خدا و روز بازپسين آورده اند از ثمرات (گوناگون) روزي ده ....» ۲. «رّبّنآ إنّى أسكنت من ذرّيّتى بواد غير ذى زرع عند بيتك المحرّم ربّنا ليقيموا الصّلوة فاجعل أفدة مّن النّاس تهوى إليهم وارزقهم مّن الثّمرت ...؛پروردگارا من بعضي از فرزندانم را در سرزمين بيآب و علفي در كنار خانه اي كه حرم تو است ساكن ساختم تا نماز را بر پاي دارند، تو قلبهاي گروهي از مردم را متوجه آنها ساز و از ثمرات به آنها روزي ده....» ۲.۲ - آمرزشخواهىحضرت ابراهیم علیه‌السلام براى خود و پيروانش طلب دعا و آمرزش کردند. [۶]
به مقاله استغفار انبیا (قرآن) رجوع شود.
۲.۳ - احياى مردهابراهيم علیه‌السلام، خواستار مشاهده چگونگى احیای مردگان، براى نيل به معرفت يقينى: «و اذ قال ابرهيم ربّ ارنى كيف تحى الموتى قال اولم تومن قال بلى و لكن ليطمئنّ ...؛و (به خاطر بياور) هنگامي را كه ابراهيم گفت: «خدايا! به من نشان بده چگونه مردگان را زنده ميكني ؟» فرمود: مگر ايمان نياورده‌اي؟! عرض كرد: آري، ولي مي‌خواهم قلبم آرامش يابد....» ۲.۴ - اقامه نمازدعاى ابراهيم علیه‌السلام به درگاه خداوند، براى قرار دادن وى از برپاكنندگان نماز: «وإذ قال إبرهيم ربّ اجعل هذا البلد ءامنا واجنبنى وبنىّ أن نّعبد الأصنام• رب اجعلنى مقيم الصلوة و من ذرّيّتى ...؛ (به ياد آوريد) زماني را كه ابراهيم گفت پروردگارا اين شهر (مكه) را شهر امني قرار ده و من و فرزندانم را از پرستش بتها دور نگاهدار.پروردگارا مرا برپا كننده نماز قرار ده و از فرزندان من نيز چنين كن ....» ۲.۴.۱ - نمازگزار بودن نسلشدعاى ابراهيم علیه‌السلام، براى اقامه نماز از سوى ذريّه‌اش: «ربّنا انّى اسكنت من ذرّيّتى بواد غير ذى زرع عند بيتك المحرّم ربّنا ليقيموا الصلوة ...• رب اجعلنى مقيم الصلوة و من ذرّيّتى ...؛ پروردگارا من بعضي از فرزندانم را در سرزمين بيآب و علفي در كنار خانه اي كه حرم تو است ساكن ساختم تا نماز را بر پاي دارند.... پروردگارا مرا برپا كننده نماز قرار ده و از فرزندان من نيز چنين كن ....» ۲.۵ - امنيّت مكّهابراهيم علیه‌السلام، درخواست‌كننده امنیّت مکّه از درگاه ربوبى: «و اذ قال ابرهيم رب اجعل هذا بلدا ءامنا ...؛ (به ياد آوريد) زماني را كه ابراهيم گفت پروردگارا اين شهر (مكه) را شهر امني قرار ده ....» ۲.۶ - بعثت پيامبر خاتمپيامبرى از نسل اسماعيل علیه‌السلام براى تعلیم و تربیت مردم، درخواست ابراهيم علیه‌السلام از خداوند هنگام بناى کعبه: «و إذ يرفع إبرهيم القواعد من البيت وإسمعيل ...• ربّنا و اجعلنا مسلمين لك و من ذرّيّتنا امّة مسلمه لك ...• ربّنا و ابعث فيهم رسولا منهم يتلوا عليهم ءايتك و يعلّمهم الكتب و الحكمه و يزكّيهم ...؛(و نيز بياد آوريد) هنگامي كه ابراهيم و اسماعيل پايه هاي خانه (كعبه) را بالا مي‌بردند ... پروردگارا! ما را تسليم فرمان خود قرار ده و از دودمان ما امتي كه تسليم فرمانت باشد به وجود آور... پروردگارا! در ميان آنها پيامبري از خودشان مبعوث كن، تا آيات تو را بر آنها بخواند، و آنها را كتاب و حكمت بياموزد و پاكيزه كند....» احتمال دارد ضمير در «فيهم» و «منهم» به «امّة مسلمة» در آيه پيشين يا به «اهله» در آيه ۱۲۶ باز گردد. برداشت، براساس احتمال اوّل است؛ يعنى: «ربّنا و ابعث فى ذرّيّتنا المسلمة رسولًا منهم». از دعاهاى مشترك ابراهيم علیه‌السلام و اسماعیل علیه‌السلام نيز فهميده مى‌شود كه پیامبراسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله مورد نظر از نسل اسماعيل علیه‌السلام است، نه غير او. گفتنى است كه طبق روايت، پيامبر صلی‌الله‌علیه‌وآله خود را اجابت دعوت ابراهیم علیه‌السلام خوانده است. [۱۵]
سیوطی، عبدالرحمان بن ابی بکر، الدرّالمنثور.
۲.۷ - پيوستن به صالحاندعاى ابراهيم علیه‌السلام براى قرار گرفتن در زمره صالحان: «و اتل عليهم نبا ابرهيم• رب ... الحقنى بالصلحين؛و بر آنها خبر ابراهيم را بخوان.پروردگارا! ... و مرا به صالحان ملحق كن. » ۲.۸ - تسليمتسلیم خدا شدن، از دعاهاى ابراهيم علیه‌السلام: «و إذ يرفع إبرهيم القواعد من البيت ...• ربّنا و اجعلنا مسلمين لك ...؛ (و نيز بياد آوريد) هنگامي كه ابراهيم پايه هاي خانه (كعبه) را بالا مي‌بردد ... پروردگارا! ما را تسليم فرمان خود قرار ده ....» ۲.۸.۱ - تسلیم شدن نسلشابراهيم علیه‌السلام، خواستار تسليم شدن نسل خويش در برابر خداوند: «و إذ يرفع إبرهيم القواعد من البيت و إسمعيل ...• ربّنا و اجعلنا مسلمين لك و من ذرّيّتنا امّة مسلمه لك ...؛ (و نيز بياد آوريد) هنگامي كه ابراهيم پايه هاي خانه (كعبه) را بالا مي‌بردد ... پروردگارا! ما را تسليم فرمان خود قرار ده و از دودمان ما امتي كه تسليم فرمانت باشد به وجود آور....» ۲.۹ - تعليم مناسکابراهيم علیه‌السلام، خواستار تعليم مناسک حج از خدا: «و إذ يرفع إبرهيم القواعد من البيت و إسمعيل ...• ربّنا ... ارنا مناسكنا ...؛ (و نيز بياد آوريد) هنگامي كه ابراهيم پايه هاي خانه (كعبه) را بالا مي‌بردند ... پروردگارا! ... و طرز پرستش خودت را به ما نشان ده....» ۲.۱۰ - جلب دل‌ها به آلابراهيمدعاى ابراهيم علیه‌السلام براى توجّه يافتن دل‌هاى مردم به ذریّه خويش: «ربّنا انّى اسكنت من ذرّيّتى بواد غير ذى زرع ... فاجعل افئدة من الناس تهوى اليهم ...؛پروردگارا من بعضي از فرزندانم را در سرزمين بيآب و علفي ساكن ساختم ... تو قلبهاي گروهي از مردم را متوجه آنها ساز ....» ۲.۱۱ - حكمتابراهيم علیه‌السلام، خواهان اعطاى حکمت و دانش از درگاه ربوبى: «و اتل عليهم نبا ابرهيم• رب هب لى حكما ...؛ و بر آنها خبر ابراهيم را بخوان.پروردگارا! به من علم و دانش مرحمت فرما....» ۲.۱۲ - خوشنامىابراهيم علیه‌السلام، خواستار نیک‌نامی ميان آيندگان، از خداوند: «و اتل عليهم نبا ابرهيم• و اجعل لى لسان صدق فى الاخرين؛ و بر آنها خبر ابراهيم را بخوان.و براي من در ميان امتهاي آينده زبان صدق (و ذكر خير) قرار ده.» ۲.۱۳ - داشتن نسلى مطيعداشتن فرزندانى تسليم امر خدا، از دعاهاى ابراهيم علیه‌السلام به درگاه خداوند: «وإذ يرفع‌إبرهيم القواعد من البيت وإسمعيل ربّنا تقبّل منّا ...• ربّنا و اجعلنا مسلمين لك و من ذرّيّتنا امّة مسلمة لك ...؛ (و نيز بياد آوريد) هنگامي كه ابراهيم پايه هاي خانه (كعبه) را بالا مي‌بردند پروردگارا! از ما بپذير ...پروردگارا! ما را تسليم فرمان خود قرار ده و از دودمان ما امتي كه تسليم فرمانت باشد به وجود آور....» ۲.۱۴ - دورى از بتپرستىابراهيم علیه‌السلام، خواستار دورى خود و فرزندانش از بت‌پرستی: »و اذ قال ابرهيم رب ... و اجنبنى و بنىّ ان نعبد الاصنام؛(به ياد آوريد) زماني را كه ابراهيم گفت پروردگارا ... من و فرزندانم را از پرستش بتها دور نگاهدار....» ۲.۱۵ - روزىدعاى ابراهيم علیه‌السلام براى برخوردار شدن اهالى مكّه از انواع میوه‌ها و نعمت‌ها: «و اذ قال ابرهيم رب اجعل هذا بلدا ءامنا و ارزق اهله من الثّمرت ...؛(و بياد آوريد) هنگامي كه ابراهيم عرض كرد: پروردگارا اين سرزمين را شهر امني قرار ده، و اهل آن را آنها كه ايمان به خدا و روز بازپسين آورده اند از ثمرات (گوناگون) روزي ده....» ۲.۱۶ - رهايى از فتنه كافراندعاى ابراهيم علیه‌السلام به درگاه خداوند، براى گرفتار نشدن در فتنه کافران: «قد كانت لكم أسوة حسنة فى إبرهيم ...• ربّنا لاتجعلنا فتنة لّلّذين كفروا ...؛ براي شما تاسي نيكي در زندگي ابراهيم وجود داشت، ... پروردگارا! ما را مايه گمراهي كافران قرار مده....» بنابر اين كه «ربّنا لا تجعلنا ...» ادامه سخنان حضرت ابراهيم علیه‌السلام و پيروانش باشد برداشت صورت گرفته است. ۲.۱۷ - عزتابراهيم علیه‌السلام، خواهان رهايى از خواری در قیامت: «و اتل عليهم نبا ابرهيم• و لاتخزنى يوم يبعثون؛ و بر آنها خبر ابراهيم را بخوان.و مرا در روزي كه مردم مبعوث مي‌شوند، شرمنده و رسوا مكن. » ۲.۱۸ - فرزند صالحابراهيم علیه‌السلام، خواستار فرزندى صالح از خداوند: «و إنّ من شيعته لإبرهيم• و قال ...• رب هب لى من الصلحين؛ و از پيروان او (نوح) ابراهيم بود. (او از اين مهلكه به سلامت بيرون آمد) و گفت:... پروردگارا! به من از (فرزندان) صالح ببخش.» ۲.۱۹ - قبولى بناى كعبهابراهيم علیه‌السلام، خواستار قبولى عمل بناى كعبه از خداوند: «و اذ يرفع ابرهيم القواعد من البيت و اسمعيل ربّنا تقبّل منّا ...؛(و نيز بياد آوريد) هنگامي كه ابراهيم پايه هاي خانه (كعبه) را بالا مي‌بردند پروردگارا! از ما بپذير ....» ۲.۲۰ - قبولى توبهابراهيم علیه‌السلام خواستار مغفرت و رحمت خدا: «ربّنا ... و تب علينا انّك انت التوّاب الرحيم؛پروردگارا! ... و توبه ما را بپذير، كه تو تواب و رحيمي. » ۲.۲۱ - قبولى دعاابراهيم علیه‌السلام، خواستارِ اجابت دعاهاى خويش: «و إذ قال إبرهيم ربّ اجعل هذا البلد ءامنا و اجنبنى و بنىّ أن نّعبد الأصنام• ... ربّنا و تقبّل دعاء؛ (به ياد آوريد) زماني را كه ابراهيم گفت پروردگارا اين شهر (مكه) را شهر امني قرار ده و من و فرزندانم را از پرستش بتها دور نگاهدار. ... پروردگارا دعاي (ما را) بپذير.» ۲.۲۲ - نعمتدعاى ابراهيم علیه‌السلام به درگاه خداوند، براى بهره‌مندى نسلش از محصولات مورد نيازشان: «ربّنا انّى اسكنت من ذرّيّتى بواد غير ذى زرع ... ربّنا ... و ارزقهم من الثمرت ...؛پروردگارا من بعضي از فرزندانم را در سرزمين بيآب و علفي ساكن ساختم ... از ثمرات به آنها روزي ده ....» ۲.۲۳ - وراثت بهشتدرخواست ابراهيم علیه‌السلام از خداوند براى برخوردارى از ميراث بهشت برین: «و اتل عليهم نبا ابرهيم• و اجعلنى من ورثه جنّه النعيم؛و بر آنها خبر ابراهيم را بخوان.و مرا از وارثان بهشت پر نعمت گردان.» ۳ - اجابت دعاى حضرت ابراهيمخداوند دعاهای حضرت ابراهیم علیه‌السلام مستجاب کرد. ۳.۱ - آبادانی و امنیت مکهاستجابت دعاى ابراهيم علیه‌السلام مبنى بر تبديل شدن منطقه مكّه به شهرى امن و آباد از سوى خداوند: «وإذ قال إبرهيم ربّ اجعل هذا بلدا ءامنا وارزق أهله من الثّمرت من ءامن منهم باللّه واليوم الأخر قال ومن كفر فأمتّعه قليلا ثمّ أضطرّه إلى عذاب النّار وبئس المصير؛(و بياد آوريد) هنگامي كه ابراهيم عرض كرد: پروردگارا اين سرزمين را شهر امني قرار ده، و اهل آن را آنها كه ايمان به خدا و روز بازپسين آورده اند از ثمرات (گوناگون) روزي ده (ما اين دعاي ابراهيم را به اجابت رسانديم و مؤ منان را از انواع بركات بهره مند ساختيم) اما به آنها كه كافر شدند بهره كمي خواهيم داد، سپس آنها را به عذاب آتش مي‌كشانيم و چه بد سر انجامي دارند.» ۳.۲ - فرزند صالحمورد اجابت واقع شدن دعاى ابراهيم علیه‌السلام براى داشتن فرزند صالح: «وإنّ من شيعته لإبرهيم• ربّ هب لى من‌الصَّلحين• فبشّرنه بغلم حليم• وبشّرنه بإسحق نبيّا مّن الصَّلحين؛ و از پيروان او (نوح) ابراهيم بود. (او از اين مهلكه به سلامت بيرون آمد) پروردگارا! به من از (فرزندان) صالح ببخش.ما او (ابراهيم) را به نوجواني بردبار و پر استقامت بشارت داديم. ما او را به اسحاق، پيامبري صالح، بشارت داديم.» ۳.۳ - درخواست اجابت دعاابراهيم علیه‌السلام خواستار به اجابت رسيدن دعاهاى خويش از سوى پروردگار: «وإذ قال إبرهيم ربّ اجعل هذا البلد ءامنا واجنبنى وبنىّ أن نّعبد الأصنام• ربّ اجعلنى مقيم الصّلوة ومن ذرّيّتى ربّنا وتقبّل دعآء؛ (به ياد آوريد) زماني را كه ابراهيم گفت پروردگارا اين شهر (مكه) را شهر امني قرار ده و من و فرزندانم را از پرستش بتها دور نگاهدار.پروردگارا مرا برپا كننده نماز قرار ده و از فرزندان من نيز چنين كن پروردگارا دعاي (ما را) بپذير.» ۴ - پانویس۵ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۲، ص۱۱۵، برگرفته از مقاله «دعاهای حضرت ابراهیم علیه‌السلام». |